الگویی نو برای احیای کارکردهای تمدنی مسجد

به گزارش روابط عمومی سازمان تبلیغات اسلامی، در روزگاری که بسیاری از نهادهای اجتماعی درگیر روزمرگی‌اند و پویایی خود را در مواجهه با مسائل پیچیده اجتماعی از دست داده‌اند، مسجد به عنوان نهادی ریشه‌دار و تمدن‌ساز اسلامی، می‌تواند دوباره به نقش اصيل و جايگاه واقعي خود بازگردد بازگردد؛ مشروط بر آن‌که حلقه اتصال میان «امامت» و «مردم» به‌ درستی برقرار شود. در همین راستا، بنیاد هدایت با طراحی و راه‌اندازی شبکه راهیاری کوشیده است تا الگویی نو برای احیای کارکردهای تمدنی مسجد ارائه دهد؛ الگویی که در آن، امام مسجد تنها اقامه‌کننده نماز نیست، بلکه امام محله و محور حکمرانی مردمی در تراز انقلاب اسلامی است. در ادامه، برای آشنایی بیشتر با ابعاد این شبکه، اهداف و چشم‌اندازهای آن، با حجت‌الاسلام امید محلاتی، معاون راهبری بنیاد هدایت به گفت‌وگو پرداختیم.

*شبکه راهیاری دقیقاً چیست و با چه هدفی شکل گرفته است؟
شبکه راهیاری، در واقع الگویی اجتماعی است که با هدف تعالی شبکه امامت مساجد طراحی شده است. ما در بنیاد هدایت به دنبال آن بودیم که رابطه‌ای زنده، پویا، مؤثر و جهت‌دار میان امام مسجد و مردم ایجاد کنیم؛ رابطه‌ای که از جنس راهبری و هدایت باشد، نه صرفاً مناسکی و عبادی. به همین منظور، شبکه‌ای از افراد توانمند و دغدغه‌مند که ما آن‌ها را «راهیار» می‌نامیم، به میدان آمده‌اند تا نقش یک همراه، راهنما و مشاور مؤثر را برای امامان ایفا کنند. این راهیاران، با شناخت دقیق شرایط اجتماعی، فرهنگی و زیستی محله‌ها، تلاش می‌کنند امامان را در مسیر امامت محله یاری دهند.

*محور مأموریت این شبکه چیست؟
محور مأموریت شبکه راهیاری، بر چند اصل مهم استوار است:
+تعالی نقش امامت: ما تلاش می‌کنیم امام مسجد را از سطح اقامه‌کننده نماز به جایگاه راهبر محله ارتقا دهیم؛ یعنی کسی که مردم را به اقامه دین در تمام شئون زندگی دعوت می‌کند و خود پیش‌قدم در این مسیر است.
+تقویت کارکردهای تمدنی مسجد: ما می‌خواهیم مسجد از «نمازخانه» صرف خارج شود و به یک پایگاه حکمرانی محلی، تربیت دینی و جامعه‌پردازی ولایی تبدیل شود.
+گفتمان‌سازی و جریان‌سازی: یکی از مأموریت‌های مهم ما ترویج الگوی امامت در میان مردم و مسئولان است. باید جامعه به این باور برسد که مسجد، خانه مردم و مرکز حل مسائل آنان است.
+پاسخ‌گویی به مسائل اجتماعی: ما باور داریم بسیاری از مسائل اجتماعی اگر از درون مسجد و با نگاه ایمانی و مردم‌پایه حل شود، هم پایدارتر خواهد بود و هم عمیق‌تر.
+شبکه‌سازی و هم‌افزایی بین امامان: گعده‌ها، نشست‌ها و ارتباطات همدلانه‌ای که میان امامان در سراسر کشور شکل گرفته، گامی بلند در جهت شبکه‌سازی و انتقال تجربیات است.
+الگوسازی و جهاد تبیین: ما به‌دنبال آن هستیم که مساجد موفق را معرفی کنیم، تجربیات‌شان را مستندسازی نماییم و آن‌ها را به الگویی برای سایر نقاط کشور تبدیل کنیم. همچنین مساجد را به پایگاه‌های جهاد تبیین و هسته‌های مقاومت رسانه‌ای مبدل سازیم.

*چشم‌انداز بلندمدت شما در این مسیر چیست؟
شبکه راهیاری در نظر دارد مساجد را به هسته‌های مقاومت فرهنگی و مراکز مدیریت اجتماعی تبدیل کند؛ مراکزی که در آن‌ها امامان محله به‌عنوان محور اصلی، با بهره‌گیری از پیوندهای ایمانی، خانوادگی و هم‌محله‌ای، روح خدمت و محبت را در بستر جامعه گسترش دهند. این شبکه، تحقق تمدن نوین اسلامی را از مسیر تقویت جایگاه مساجد به‌عنوان پایگاه‌های اصلی جهاد تبیین، تربیت دینی و حل مسائل اجتماعی دنبال می‌کند. در افق بلندمدت، شبکه راهیاری در پی آن است که با استقرار حکمرانی مردمی و مسجد‌محور، الگویی نوین و کارآمد برای اداره جامعه بر پایه تعالیم اسلامی و در راستای آرمان‌های تمدنی انقلاب اسلامی ارائه دهد.

*در حال حاضر، شبکه راهیاری چه فعالیت‌های میدانی یا فرهنگی مشخصی را دنبال می‌کند؟ آیا می‌توانید مثالی عینی از یک طرح یا برنامه اجراشده ارائه بفرمایید؟
شبکه راهیاری، فعالیت‌های متنوعی را در راستای توانمندسازی امامان و تقویت نقش‌آفرینی مساجد دنبال می‌کند. این فعالیت‌ها ذیل رویکردی میدانی، منسجم و ناظر به نیازهای واقعی مساجد طراحی و اجرا می‌شود. از جمله این اقدامات می‌توان به دیدارهای مسجد به مسجد اشاره کرد؛ راهیاران با حضور میدانی و گفت‌وگوهای صمیمانه با امامان، ضمن درک مستقیم مسائل و چالش‌ها، به تقویت جایگاه امامت در محله کمک می‌کنند. تجربه‌نگاری نیز یکی دیگر از فعالیت‌های مهم شبکه است؛ در این فرآیند، تجربیات موفق امامان مستندسازی و در اختیار دیگر کنش‌گران قرار می‌گیرد تا به الگوهای قابل‌اجرا در سایر مساجد تبدیل شوند. همچنین گعده‌های امامان، بستری برای تبادل تجربیات، حل مسائل با خرد جمعی و تقویت ارتباطات شبکه‌ای میان امامان مساجد فراهم کرده است. ارائه مشاوره و راهنمایی‌های میدانی، برگزاری دوره‌های آموزشی و نشست‌های توجیهی متناسب با نیازهای متنوع امامان، و نیز بازدید از مساجد موفق برای الگوبرداری و ایده‌پردازی، از دیگر فعالیت‌های جاری در این شبکه به شمار می‌رود. در بخش فعالیت‌های عینی و ترکیبی، برنامه محله پیشرفت یکی از اقدامات شاخص شبکه راهیاری در سال جاری بوده است. این برنامه، با محوریت آموزش حل مسائل و کاهش آسیب‌های اجتماعی مبتنی بر گفتمان جهاد تبیین، در قالب نشست‌های استانی، راهیاری مسجد به مسجد، ارائه مشاوره و نقشه راه، عملیات میدانی و در نهایت برگزاری نشست ملی، به اجرا درآمده است. همچنین طرح‌هایی چون مهرواره محله همدل، مهرواره اوج، مهرواره بانور و محله اربعینی از دیگر برنامه‌های عملیاتی و جریان‌ساز این شبکه به شمار می‌روند که نقش بسزایی در تقویت روح تعامل اجتماعی و هویت‌سازی دینی در محلات ایفا کرده‌اند.

*اساساً مخاطب اصلی یا جامعه هدف شبکه راهیاری چه کسانی هستند؟
مخاطب اصلی شبکه راهیاری، امامان مساجد و کنشگران مسجدی هستند .

*شبکه راهیاری در چه مناطقی یا استان‌هایی فعال است و آیا برنامه‌ای برای گسترش آن در سطح ملی وجود دارد؟
شبکه راهیاری در حال حاضر در کل کشور و در تمامی استان‌ها فعال است. همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، راهیاری یک مدل اجتماعی و الگوی توانمندسازی است. ما ضمن بهره‌مندی از ظرفیت‌های ارزشمند و ساختار رسمی سازمان تبلیغات اسلامی، در هر استان، حداقل یک راهیار شهرستانی داریم و مدیران ادارات تبلیغات اسلامی نیز شأن راهیاری را بر عهده دارند. در کنار این ظرفیت، از امامان توانمند و دغدغه‌مند نیز برای راهیاری سایر امامان و مساجد استفاده می‌کنیم. به‌فضل الهی، روند گسترش و تقویت این شبکه در سطح ملی همچنان در جریان است و با جدیت دنبال می‌شود.

*بازخورد مردم و گروه‌های هدف نسبت به فعالیت‌های این شبکه تاکنون چگونه بوده است؟
بازخوردها، حقیقتاً دلگرم‌کننده و مشوق ادامه مسیر بوده‌اند. گفتمان و محتوای آموزشی بنیاد هدایت که شبکه راهیاری مأمور به انتقال آن است، با استقبال بسیار خوبی از سوی مخاطبان مواجه شده است؛ به‌طوری که در تمامی برنامه‌های توانمندسازی که برگزار می‌کنیم، امامان یا کنشگران مسجدی با رغبت و اشتیاق حضور پیدا می‌کنند و حتی در بسیاری مواقع گلایه‌مندند که چرا این گفتمان دیرتر به آنان منتقل شده است. همچنین در مهرواره‌های بنیاد هدایت که جنبه عمومی‌تری دارند، استقبال چشمگیر امامان و کنشگران مسجدی و بازخوردهای مثبت آنان، مایه دلگرمی ما و نیروی محرکه‌ای برای ادامه این مسیر بوده است. از سوی دیگر، در بازدیدهای مسجد به مسجد و در دیدارهای حضوری با امامان، وقتی با استقبال گرم و صمیمانه مواجه می‌شویم و از زبان خود امامان می‌شنویم که «سال‌هاست کسی به ما سر نزده»، و سپس شور، اشتیاق و امید را در نگاه‌شان می‌بینیم، این‌ها همه برای ما نشانه‌هایی روشن‌اند که باید این مسیر را با عزم و اراده‌ای مضاعف ادامه دهیم.

*در افق پیش‌رو، مهم‌ترین اهداف و مأموریت‌های شبکه راهیاری چیست و چه چشم‌اندازی برای آن تعریف شده است؟
شبکه راهیاری در بنیاد هدایت، در سال جاری با تمرکز بر طرح «هم‌رَسَم» (هسته‌های مقاومت رسانه‌ای مسجدی)، مأموریت‌های تازه‌ای را در راستای تعالی نقش مساجد و تحقق فرمان جهاد تبیین دنبال می‌کند. این مسیر، در قالب استراتژی «هزار مشعل» تعریف شده و اهداف متعددی را دربر می‌گیرد. نخستین مأموریت، فعال‌سازی مساجد به‌عنوان کانون‌های رسانه‌ای است. در این راستا، تلاش می‌کنیم با شکل‌گیری هسته‌های مقاومت رسانه‌ای، مساجد را به محور تولید، تحلیل و انتشار محتوای مؤثر تبدیل کنیم. مأموریت دوم، توانمندسازی امامان و کنشگران مسجدی برای ایجاد این هسته‌هاست. در این زمینه، آموزش‌هایی ارائه می‌شود تا گروه‌های کوچک خودجوشی با نقش‌های مختلف همچون تولید محتوا، انتشار، پالایش و راستی‌آزمایی محتوا شکل بگیرند. در گام بعد، به‌دنبال شبکه‌سازی و هم‌افزایی میان این هسته‌ها هستیم؛ به‌گونه‌ای که بتوانند در لایه‌های شهرستانی، استانی و ملی به تبادل تجربه و هماهنگی بپردازند و تأثیرگذاری جمعی خود را افزایش دهند. همچنین تولید و انتشار محتوای ارزشی، از دیگر اهداف کلیدی است. هدایت این هسته‌ها برای تولید و انتشار ویدئو، اینفوگرافیک، پادکست و سایر قالب‌های رسانه‌ای جهت پاسخ به شبهات، تبیین دستاوردهای انقلاب، ترویج سبک زندگی اسلامی و روشنگری از جمله برنامه‌های محوری است. در کنار اینها، ارتقای سواد رسانه‌ای جامعه محلی نیز مدنظر قرار گرفته است؛ به‌ویژه با برگزاری کارگاه‌ها و جلسات آموزشی در مساجد برای آموزش تشخیص اخبار جعلی و استفاده امن و آگاهانه از فضای مجازی. چشم‌انداز شبکه راهیاری در افق پیش‌رو، تبدیل مساجد به پایگاه‌های فعال جهاد تبیین از مسیر هسته‌های مقاومت رسانه‌ای (هم‌رسم) است. هدف‌گذاری ما برای سال ۱۴۰۴، شکل‌گیری شبکه‌ای پایدار و گسترده از این هسته‌ها در بیش از سه‌هزار مسجد و محله سراسر کشور خواهد بود.